Antalya Ruhbilim Okulu – Dr.Murat Kemaloğlu Psikoterapi, Psikolojik destek, Psikiyatrist
Benzer İçerikler
Savunma Sanatı: Anna Freud’dan Hayatınızı Anlamlandıracak 5 Şaşırtıcı Ego Dersi
Hiç nedenini tam anlayamadığınız bir şekilde kendinizi sabote ettiğiniz, en yoğun arzularınızdan tuhaf bir şekilde kaçındığınız veya en sevdiklerinize karşı anlamsız bir öfke duyduğunuz oldu mu? Bu içsel savaşların ardında, zihnimizin hem koruyucusu hem de gardiyanı olan karmaşık bir yönetici vardır: ego. Bu gücün sırlarını açığa çıkaran ve psikanalizin odağını egoya çeviren kişi ise, Sigmund Freud’un kızı Anna Freud’dur. Onun 1936’da yayımladığı Ego ve Savunma Mekanizmaları adlı eseri, iç dünyamızın bu karmaşık işleyişine ışık tutan zamansız bir rehberdir.
Bu makalenin amacı, Anna Freud’un bu başyapıtından alınmış, günlük hayatınızı ve kendinizi anlama biçiminizi değiştirebilecek en şaşırtıcı ve ufuk açıcı beş dersi sunmaktır. Hazırsanız, egonun gizli stratejilerine doğru bir yolculuğa çıkalım.
- Psikanalizin Asıl Sahnesi Bilinçdışı Değil, Egodur
Psikanaliz denince akla ilk gelen genellikle bastırılmış cinsel arzular, karanlık fanteziler ve bilinçdışının (yani id’in) derinlikleridir. Ancak Anna Freud, bu yaygın yanılgıyı düzelterek bize şaşırtıcı bir gerçeği hatırlatır: Psikanalitik terapinin nihai amacı her zaman egoyu “bütünlüğüne kavuşturmaktır”. İd’in incelenmesi ise bu amaca ulaşmak için sadece bir “araçtır”.
Ego, hem ilkel arzularımızı (id) hem de ahlaki yargılarımızı (süperego) hakkında bilgi edindiğimiz bir aracı, bir gözlem merkezidir. Freud’a göre, bu iki yapıyı ancak egoyla çatışmaya girdiklerinde gözlemleyebiliriz. Örneğin, süperegonun varlığını ancak egoyu eleştirip suçluluk duygusu yarattığında fark ederiz. İd’in bir arzusunu ise ancak ego tarafından engellendiğinde veya değiştirildiğinde görebiliriz.
Bu fikrin en şaşırtıcı yanı şudur: İçsel dünyamızda id, ego ve süperego arasında tam bir uyum ve barış olduğunda, bu yapılar “görünmez” hale gelir. Bu, psikolojik büyümenin genellikle rahatsız edici bir süreç olmasının temel nedenidir. Ego, ancak zorlandığında, çatıştığında ve savunma yaptığında kendini gösterir; bu yüzden en zorlu anlarımız, kendimizi tanımak için en verimli zamanlardır.
- En Etkili Savunma, En Tehlikeli Olanıdır: Bastırmanın İki Yüzü
Savunma mekanizmaları dendiğinde çoğumuzun aklına gelen tek mekanizma “bastırma”dır (repression). Oysa Anna Freud, bunun on farklı mekanizmadan sadece biri olduğunu belirtir. Peki bu mekanizmayı aynı anda hem bu kadar etkili hem de bu kadar tehlikeli yapan nedir?
Bastırmanın etkinliği, çok güçlü içgüdüsel dürtüleri tek bir hamlede bilinçten uzaklaştırma yeteneğinden gelir. Diğer mekanizmalar sürekli bir çaba gerektirirken, bastırma istenmeyen bir arzuyu veya anıyı bilinç düzeyinde görünmez kılabilir. Ancak tehlikesi de tam olarak bu gücünden kaynaklanır. Bastırma, “kişiliğin bütünlüğünü tamamen yok edebilecek” kadar yıkıcı olabilir. Bilinçten atılan bu büyük parçalar, nevrozların temelini oluşturur ve ruhsal yapıda derin yarıklar açar. Diğer savunma mekanizmalarının sonuçları genellikle “normalin sınırları içinde” kalırken, bastırma kişiliği kalıcı olarak sakatlayabilir. Kısacası, en hızlı ve kesin çözüm, aynı zamanda en kalıcı hasarı verme potansiyeline sahiptir.
- Saldırganla Özdeşleşmek: Korkuyu Güce Dönüştürme Sanatı
Korkuyla başa çıkmanın en ilkel ve en güçlü yollarından biri, korktuğumuz şeye dönüşmektir. Anna Freud bu mekanizmaya “saldırganla özdeşleşme” adını verir. Bunu anlamanın en iyi yolu, kendi verdiği basit ama etkili bir örnektir: Karanlık bir koridordan geçmekten korkan küçük bir kız, bu korkusunu yenmek için bir çözüm bulur. Hayalet gibi tuhaf jestler yaparak koridoru geçer. Kardeşine sırrını şöyle açıklar:
“Koridorda korkmana gerek yok,” dedi, “tek yapman gereken, sana musallat olabilecek hayaletin ta kendisiymiş gibi davranmak.”
Çocuk, korktuğu hayaletin kendisi olduğunda, artık korkacak bir şey kalmaz. Kaygı, keyifli bir güvenlik hissine dönüşür. Bu sadece bir çocukluk oyunu değildir; tehdit altında hissettiğimizde, tehdidin kendisi gibi davranarak gücü yeniden ele alma stratejisidir. Anna Freud’a göre bu, içimizdeki ahlaki otorite olan süperegonun gelişimindeki normal ve hatta gerekli bir adımdır. Yani en derin korkularımızla başa çıkma yöntemimiz, bazen o korkunun ta kendisi olmaktan geçer.
- Fedakarlık Bir Savunma Olabilir mi? “Altruistic Surrender” Kavramı
Bazen en fedakar görünen davranışların altında bile karmaşık bir ego savunması yatabilir. Anna Freud, bu durumu “altruistic surrender” (fedakarca vazgeçme) olarak adlandırır. Bu mekanizma, kendi yasaklanmış veya ulaşamadığımız arzularımızı, başkaları aracılığıyla dolaylı olarak tatmin etme yöntemidir.
Freud, çocukken güzel giysiler ve çok sayıda çocuk isteyen, ancak yetişkinliğinde son derece mütevazı ve gösterişsiz bir hayat süren bir mürebbiye örneği verir. Bu kadın, kendi arzularından vazgeçmiş gibi görünse de aslında bu arzularını kadın arkadaşlarına ve meslektaşlarına “yansıtmıştır”. Onların aşk hayatlarına, giyimlerine ve çocuk sahibi olma planlarına büyük bir coşkuyla katılır. Arkadaşlarının başarılarıyla “özdeşleşerek” kendi bastırdığı isteklerini dolaylı yoldan tatmin eder.
Bu mekanizmanın dehası, tek bir eylemle iki yasağı birden aşmasıdır. Kişi hem toplum tarafından yüceltilen fedakarlığı sergiler hem de bu fedakarlık perdesi altında, normalde kendine yasakladığı arzu ve hırsları (agresyonu) başkası adına sonuna kadar yaşar. Bu, egonun en kurnaz stratejilerinden biridir: aynı anda hem kutsal hem de asi olabilmek.
- Ergenlikteki Felsefi Tartışmaların Gizli Nedeni: Entelektüelleştirme
Ergenlerin neden saatlerce aşk, özgürlük, din, siyaset gibi soyut ve felsefi konuları tartıştığını hiç merak ettiniz mi? Anna Freud’a göre bu yoğun entelektüel ilginin altında yatan neden, bir savunma mekanizmasıdır: “entelektüelleştirme”.
Ergenlik, içgüdüsel dürtülerin (id’in) fizyolojik değişimlerle birlikte yeniden ve çok güçlü bir şekilde yüzeye çıktığı bir dönemdir. Bu cinsel ve agresif dürtülerin yoğunluğu, ergenin egosunu bunaltabilir. İşte entelektüelleştirme, bu ham ve tehlikeli dürtüleri yönetmenin bir yoludur. Ergen, dürtülerini doğrudan yaşamak yerine, onları soyut düşüncelere ve felsefi tartışmalara çevirir. Aşkı yaşamak yerine “aşkın doğası” üzerine düşünür; otoriteye isyan etmek yerine “otoritenin meşruiyeti” üzerine tartışır.
Freud, bu entelektüel egzersizlerin ergenlerin davranışlarını nadiren etkilediğini belirtir. Bu tartışmalar, içgüdüsel çatışmaları “düşünce diline çevirme” ve onları bilinç düzeyinde, daha güvenli bir alanda yönetme çabasıdır. Bu durum, bizi “içgüdüsel tehlikenin insanları zeki kıldığı” gibi çarpıcı bir sonuca götürür. Yani, bir gencin en soyut ve felsefi görünen sohbetleri, aslında en ilkel ve somut dürtülerle başa çıkma mücadelesinin ta kendisidir. Zeka, burada bir kalkan görevi görür.
Sonuç: Egonuzun Sessiz Zaferleri
Anna Freud’un bize gösterdiği gibi, egoyu anladığımızda şunu fark ederiz: O, sadece ilkel arzularla ahlaki kurallar arasında sıkışmış pasif bir arabulucu değildir. O, hayatta kalmak, dengeyi korumak ve acıdan kaçınmak için şaşırtıcı derecede yaratıcı, karmaşık ve çoğu zaman görünmez stratejiler kullanan usta bir yöneticidir. Egonun sahnenin merkezi olduğunu (Ders 1) anladığımızda, onun en tehlikeli aracı olan bastırmanın (Ders 2) neden bu kadar yıkıcı olabileceğini görürüz. Ve bu yıkımdan kaçmak için ne kadar yaratıcı yollara başvurduğunu fark ederiz: bazen korktuğumuz şeye dönüşerek (Ders 3), bazen en cömert eylemlerimizin altına kendi arzularımızı gizleyerek (Ders 4), bazen de en yoğun dürtülerimizi felsefi bir tartışmaya dönüştürerek (Ders 5).
Bu makaleyi bitirirken, kendinize şu soruyu sormaya ne dersiniz: Bu görünmez savunma mekanizmalarından hangilerini kendi hayatınızda veya çevrenizdekilerde fark ediyorsunuz?
