Antalya Ruhbilim Okulu – Dr.Murat Kemaloğlu Psikoterapi, Psikolojik destek, Psikiyatrist
Benzer İçerikler
Yeni araştırmalar, ilişkilerin temel bir özelliğinde başarılı olmanın yollarını gösteriyor.
Ana Noktalar
- Tavsiye vermek ve almak, neredeyse tüm ilişkilerde yer alan bir süreçtir.
- Yeni araştırmalar, birini yanlış şekilde etkilemenin bu sürecin her iki tarafını da nasıl engelleyebileceğini ortaya koyuyor.
- Kendi duygularınızı anlarsanız, tavsiyeniz daha iyi olur ve takip edilme olasılığı artar.
En son ne zaman birine verdiğiniz tavsiye hem (a) doğru çıktı hem de (b) takip edildi? Diyelim ki arkadaşınız ev tadilatı için (sizin görüşünüze göre) fazla para harcıyor. Sizde yarısı fiyatına ama hizmeti eşit veya daha iyi olan biri var. Bu öneriyi yaptığınızda arkadaşınız öfkeyle tepki veriyor ve kendi işinize bakmanızı söylüyor. Acaba istemeden kibirli veya ısrarcı mı göründünüz?
Tavsiye Modelindeki Tepki Teorisi
Louisiana State Üniversitesi’nden Yanmengqian Zhou ve meslektaşlarının (2025) belirttiğine göre, “tepki teorisi” bu ve birçok ilişki çatışmasını açıklamak için en iyi desteklenmiş yaklaşımlardan biri. Onlara göre, “yeni sorgulamaları tetikleme yeteneği azalma belirtisi göstermiyor” (s. 149). Eğer bu en iyi desteklenmiş ama duymadığınız bir teori ise, bunun nedeni sosyal psikoloji ve iletişim alanındaki sağlık mesajlaşması araştırmalarının biraz gölgede kalmış bir köşesinde yer alması olabilir.
Tepki teorisinin temel fikri, insanların seçim özgürlüğünü değerli bulması ve bunu kısıtlayan her şeye karşı tepki göstermesidir. Sonuç olarak, özgürlüğü ya yasaklanan davranışı yaparak ya da tehdit edici kişiyi değersizleştirerek geri kazanırlar. Tepki teorisinin uygulanması için, tehdit olarak algılanan bir uyaranın tepkiyi tetiklediği ve bunun da sonuca yol açtığı iki aşamalı bir süreç vardır.
Tepkiyi ve Tavsiye Verme Sürecini Test Etmek
Tavsiye verme senaryosunun ne kadar karmaşık olabileceğini hiç düşünmemiş olabilirsiniz. Zhou çalışmasındaki bulgular, tavsiye veren ve alanın bakış açısından birçok incelik olduğunu gösteriyor.
Bu çalışmadaki katılımcılar, ortalama 19 yaşında üniversite öğrencileriydi ve yardım ihtiyacı olan bir kişinin doğasına göre değişen senaryo tabanlı çevrimiçi ölçümleri tamamladılar. Kurgusal bir kişi olan Casey, hastanede ya apandisit nedeniyle (kontrol edilemez) ya da fazla parti yapma nedeniyle (kontrol edilebilir) yatıyordu; hastaneye yatış nedeniyle işini kaçırması durumunda nasıl davranacağı konusunda tavsiyeye ihtiyacı vardı. Senaryolar, Casey’nin tavsiyeyi nasıl istediğine göre de farklılaşıyordu. Birinde doğrudan soruyordu (açık), diğerinde stresli olduğunu ve ne yapacağını bilmediğini söylüyordu (dolaylı).
Belki siz de Casey’nin ikilemine kendi tepkilerinizi hayal ettiniz. LSU çalışmasındaki katılımcılar, kendilerini tepki nitelikleri üzerinde derecelendirdiler (öfkeli, rahatsız, sinirli ve eleştirel hissetmek). Ardından verecekleri tavsiyeyi yazdılar; araştırma ekibi bunu etkinlik (işe yarayıp yaramayacağı), uygulanabilirlik ve Casey’yi nasıl hissettireceği açısından derecelendirdi. Kelime sayıları da tavsiyenin ne kadar düşünceli olduğunu gösterdi.
Tepkinin rolünü, “isteme” doğasıyla birlikte değerlendiren istatistiksel modeller, kontrol edilebilirlik ve açıklığın tepkiyi öngördüğünü, bunun da tavsiye kalitesini öngördüğünü gösterdi. Bulgulara göre, kendi acısını kendisi yaratan tavsiye arayanlar, “yardım isteğini dolaylı dil kullanarak ifade ettiğinde makul olmayan bir dayatma yapıyor” (s. 155).
Tepki Teorisini Avantajınıza Kullanmak
Çalışma, tepki teorisinin tavsiye verme dinamiklerini anlamak için iyi bir yol olduğunu gösteriyor. Yazarların sonucuna göre, “Tepki teorisi saat zamanı açısından eski olsa da, teorik değeri azalmamış durumda” (s. 156). Artık, bir arkadaşınızın (sizin görüşünüze göre) hata yaptığını mı yoksa romantik partnerinizi daha iyi kararlara yönlendirmek mi istediğinizi görebilirsiniz; onların ikilemine karşı kendi iç tepkinizi yönlendirmeniz gerekiyor.
Özetle, sevdiğiniz insanlara tavsiye vermek biraz içgörü gerektirir. Tüm ilişkiler, birbirlerinin iyiliğini teşvik etme ortak isteği üzerine kuruludur. Neyin işe yaradığını anlayarak, tavsiyeniz o kadar etkili olur.
Kaynaklar
Zhou, Y., Li, Y., & Dillard, J. P. (2025). Tepki teorisini zorlamak: Tavsiye bağlamında tepki sürecinin incelenmesi. Motivation Science, 11(2), 149–157. doi:10.1037/mot0000
Susan Krauss Whitbourne PhD, ABPP’den daha fazlası
