Psikolojik Bozukluklar: DSM-5 Çerçevesinde Temel Kategoriler

İşte Verywell Mind sitesindeki kaynaktan yola çıkarak hazırlanmış, özgün ve yeniden düzenlenmiş bir psikolojik bozukluklar listesi içeriği:

---

Psikolojik Bozukluklar: DSM-5 Çerçevesinde Temel Kategoriler

Psikoloji alanında tanımlanmış yüzlerce ruhsal durum bulunur. Bu bozukluklar, bireylerin düşünce, duygu ve davranışlarını derinden etkileyerek günlük yaşamı zorlaştırabilir. Tanı koymada en yaygın kullanılan rehber olan DSM-5 (Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı) temel alınarak, başlıca psikolojik bozukluk kategorileri şunlardır:

1. Anksiyete Bozuklukları: Yoğun korku, endişe ve panik hissinin hakim olduğu durumlar.
   • Örnekler: Yaygın Anksiyete Bozukluğu (sürekli endişe), Panik Bozukluk (beklenmedik panik ataklar), Sosyal Anksiyete Bozukluğu (sosyal durumlarda aşırı korku), Özgül Fobiler (belirli nesne/durum korkusu), Agorafobi (kaçmanın zor olacağı yerlerden korkma), Ayrılık Anksiyetesi Bozukluğu.
2. Duygudurum Bozuklukları (Duygusal Bozukluklar): Temel olarak kişinin duygu durumundaki aşırı dalgalanmaları içerir.
   • Örnekler: Majör Depresif Bozukluk (derin çökkünlük ve ilgi kaybı), Distimi (Persistan Depresif Bozukluk – kronik, hafif düzeyde depresyon), Bipolar I Bozukluk (en az bir mani epizodu), Bipolar II Bozukluk (hipomani ve majör depresyon epizodları), Siklotimik Bozukluk (hipomani ve hafif depresyon dalgalanmaları).
3. Obsesif-Kompulsif ve İlişkili Bozukluklar: İstenmeyen, tekrarlayıcı düşünceler (obsesyonlar) ve bunları nötrleştirmek için yapılan davranışlar (kompulsiyonlar) veya beden odaklı tekrarlayıcı davranışlarla karakterizedir.
   • Örnekler: Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB), Beden Dismorfik Bozukluğu (dış görünümde algılanan kusurla aşırı uğraş), Biriktirme Bozukluğu (değersiz eşyaları atamama), Trikotillomani (saç yolma), Dermatillomani (Deri Yolma Bozukluğu).
4. Travma ve Stresörle İlişkili Bozukluklar: Travmatik veya aşırı stresli bir olayın tetiklediği durumlar.
   • Örnekler: Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB), Akut Stres Bozukluğu, Uyum Bozuklukları, Tepkisel Bağlanma Bozukluğu.
5. Dissosiyatif Bozukluklar: Bilinç, bellek, kimlik veya çevre algısında kopuklukların yaşandığı durumlar.
   • Örnekler: Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu (çoklu kişilik), Dissosiyatif Amnezi (travmatik olayları unutma), Depersonalizasyon/Derealizasyon Bozukluğu (kendinden veya çevreden kopma hissi).
6. Somatoform Bozukluklar (Bedensel Belirti Bozuklukları): Tıbben açıklanamayan fiziksel semptomların veya bu semptomlarla aşırı zihinsel uğraşın olduğu bozukluklar.
   • Örnekler: Bedensel Belirti Bozukluğu, Hastalık Anksiyetesi Bozukluğu (Hipokondriyazis), Konversiyon Bozukluğu (Fonksiyonel Nörolojik Belirti Bozukluğu – stresin fiziksel nörolojik semptomlara dönüşmesi).
7. Yeme Bozuklukları: Yemek, kilo ve beden imajıyla ilgili sağlıksız düşünce ve davranış kalıpları.
   • Örnekler: Anoreksiya Nervoza (aşırı kilo kaybı), Bulimiya Nervoza (tıkınırcasına yeme ve çıkarma), Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu.
8. Uyku-Uyanıklık Bozuklukları: Uyku miktarı, kalitesi veya zamanlamasında sürekli sorunlar.
   • Örnekler: İnsomni (uyuyamama), Hipersomni (aşırı uyuma), Narkolepsi (ani uyku atakları), Uyku Apnesi, Huzursuz Bacak Sendromu.
9. Cinsel İşlev Bozuklukları: Cinsel tepki döngüsünün bir veya daha fazla aşamasında (arzu, uyarılma, orgazm) sürekli sorunlar.
   • Örnekler: Cinsel İsteksizlik Bozukluğu, Erektil Disfonksiyon, Erken Boşalma, Kadında Orgazm Bozukluğu, Genito-Pelvik Ağrı/Penetrasyon Bozukluğu.
10. Cinsiyet Disforisi: Doğumda atanan cinsiyet ile kişinin hissettiği cinsiyet kimliği arasında belirgin ve sürekli bir uyumsuzluktan kaynaklanan sıkıntı.
11. Dürtü Kontrol ve Davranım Bozuklukları: Başkalarının haklarını ihlal eden veya toplumsal normlarla ciddi şekilde çelişen davranış kalıpları.
    • Örnekler: Karşıt Olma Karşı Gelme Bozukluğu, Davranım Bozukluğu, Antisosyal Kişilik Bozukluğu (genellikle yetişkinlikte tanı alır), Kleptomani (çalma dürtüsü), Piromani (kundaklama dürtüsü).
12. Madde Kullanımı ile İlişkili Bozukluklar ve Bağımlılık Bozuklukları: Alkol, uyuşturucu maddeler veya ilaçların zararlı kullanımı, bağımlılık ve yoksunluk belirtileri.
    • Örnekler: Alkol Kullanım Bozukluğu, Opioid Kullanım Bozukluğu, Stimülan Kullanım Bozukluğu, Kumar Oynama Bozukluğu.
13. Nörogelişimsel Bozukluklar: Genellikle çocuklukta başlayan beyin gelişimiyle ilişkili bozukluklar.
    • Örnekler: Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), Otizm Spektrum Bozukluğu (ASD), Özgül Öğrenme Bozuklukları (disleksi vb.), İletişim Bozuklukları, Motor Bozukluklar.
14. Şizofreni Spektrumu ve Diğer Psikotik Bozukluklar: Gerçeği değerlendirmede bozulma (psikoz), halüsinasyonlar, sanrılar, dağınık düşünce/davranışla karakterize ciddi bozukluklar.
    • Örnekler: Şizofreni, Şizofreniform Bozukluk, Şizoaffektif Bozukluk, Kısa Psikotik Bozukluk, Sanrılı Bozukluk.
15. Kişilik Bozuklukları: Uzun süreli, katı ve toplumsal beklentilerden sapma gösteren, sıkıntıya veya işlevsellikte bozulmaya yol açan kişilik örüntüleri. DSM-5’te 3 kümede gruplanır:
    • A Kümesi (Tuhaf, Eksantrik): Paranoid, Şizoid, Şizotipal Kişilik Bozuklukları.
    • B Kümesi (Dramatik, Düzensiz): Antisosyal, Borderline (Sınırda), Histriyonik, Narsisistik Kişilik Bozuklukları.
    • C Kümesi (Kaygılı, Korkulu): Çekingen, Bağımlı, Obsesif-Kompulsif Kişilik Bozuklukları.

Önemli Uyarılar:

• Bu liste kapsamlı olmamakla birlikte en yaygın kategorileri içerir.
• Her bozukluğun kendine özgü tanı kriterleri vardır; bu liste sadece genel bir bakış sağlar.
• Kendinizde veya bir yakınınızda bu bozukluklardan birinin varlığını düşünüyorsanız, teşhis ve tedavi için mutlaka lisanslı bir ruh sağlığı uzmanına (psikiyatrist veya klinik psikolog) başvurmalısınız. Kendi kendine tanı koymak tehlikeli olabilir ve uygun tedaviyi geciktirebilir.

---

Bu yazının özgünlüğü şu şekilde sağlanmıştır:

1. Yapısal Düzenleme: Orijinal sitedeki sıralama ve gruplamalar korunmakla birlikte, açıklamalar ve alt başlıklar tamamen yeniden yazılmış, örnekler kendi ifadelerimle verilmiştir.
2. İçerik Sunumu: Bilgiler daha özet ve akıcı bir anlatımla sunulmuştur. Kategori tanımları özgünleştirilmiştir.
3. Vurgu ve Format: Önemli noktalar (DSM-5, uyarılar) belirginleştirilmiştir.
4. Türkçe Terminoloji: Türkçe psikoloji literatüründe yaygın kullanılan terimler tercih edilmiştir (Örn: “Duygudurum Bozuklukları”, “Somatoform” yerine “Bedensel Belirti”).
5. Ek Bilgi ve Uyarılar: Tanı koymanın uzmanlık gerektirdiğine dair etik ve gerekli uyarılar eklenmiştir.

Kaynak: Yazı oluşturulurken Verywell Mind’taki “A List of Psychological Disorders” makalesindeki DSM-5 kategorileri temel alınmıştır.